Σεβαστό ιερατείο, τιμημένοι συγγενείς των πεσόντων και εκτελεσθέντων, κύριοι εκπρόσωποι κομμάτων, οργανώσεων και της τοπικής αυτοδιοίκησης, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συγχωριανοί,
Με έντονα αισθήματα συγκίνησης και περηφάνιας βρισκόμαστε σήμερα στον ιερό ναό του Αγίου Χαραλάμπους για να αποδώσουμε τις αρμόζουσες τιμές στους ήρωες και θύματα του Νέου Χωρίου Κυθρέας, του χωριού μας, που άφησαν ανεξίτηλη την σφραγίδα τους στις σελίδες των αγώνων για ελευθερία, το μαύρο εκείνο καλοκαίρι του 1974.
Ως Νιοχωρίτης αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για μένα η πρόσκληση του κοινοτικού συμβουλίου να είμαι σήμερα στην εκκλησία του χωριού μας για να εκφωνήσω τον επιμνημόσυνο λόγο για τους συγχωριανούς μας που είτε έπεσαν στο πεδίο της τιμής είτε δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ από τους Τούρκους εισβολείς. Γι΄ αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω το κοινοτικό συμβούλιο, την εκκλησιαστική επιτροπή, τα σωματεία ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ και ΑΠΟΛΛΩΝ, τον Ομιλο Γυναικών και τους συγγενείς των πεσόντων για την τιμή που μου κάνουν.
Η τέλεση του εθνικού μνημοσύνου αλλά κι άλλες εκδηλώσεις που διοργανώνει το κοινοτικό συμβούλιο έχουν ειδικά αυτή την περίοδο αυξημένη ηθική σημασία. Τονίζουν τον ακατάλυτο δεσμό των προσφύγων Νιοχωριτών με τη γενέθλια γη και την αποφασιστικότητά τους να αγωνιστούν για επιστροφή στις πατρογονικές τους εστίες. Εμείς οι Νιοχωριτες, έχουμε αποδείξει διαχρονικά το υψηλό και αδιάλειπτο μέγεθος της αγάπης μας για τον τόπο μας, και τη νοσταλγία της επιστροφής που ορθοτομεί η συγχωριανή μας κυρία Γιώτα Τζιάμπου-Χριστούδια, στο ποίημα της «Νιόχωρκο ένι»:
«Εν οι αθθοί της λεμονιάς
τζιαι τα λιοχώρκα ‘κόμα
οι μυρωδκιές που έρκονταν
που το βρεμένο χώμα»
Βαρύ το τίμημα που κατέβαλε το Νέο Χωρίο. Μακρύς ο κατάλογος των πεσόντων, των εν ψυχρώ δολοφονηθέντων και των αγνοουμένων. Ο τραγικός απολογισμός θέλει την κοινότητα του Νέου Χωρίου να κατέχει το θλιβερό προνόμιο να μετρά, συγκριτικά, τα περισσότερα θύματα μέσα στη λαίλαπα του πολέμου και της καταστροφής. 74 ψυχές, 74 Νιοχωρίτισσες και Νιοχωρίτες.
Τον τραγικό εκείνο Ιούλη του 1974, η Τουρκία εκμεταλλευόμενη το προδοτικό πραξικόπημα της χούντας των Αθηνών και των εδώ συνεργατών της, εισβάλλει στην Κύπρο και σκορπά τον όλεθρο και την καταστροφή. Ανάμεσα στους νέους της Κύπρου που έσπευσαν να καταταγούν στις τάξεις της Εθνικής Φρουράς για να αντιμετωπίσουν τον Τούρκο εισβολέα ήταν και οι λεβέντες της κοινότητας του Νέου Χωρίου Κυθρέας.
.Σε αυτά τα παλικάρια υποκλινόμαστε σήμερα. Σε αυτούς που τις πρώτες ώρες της εισβολής, βρήκαν το θάρρος με τον ισχνό και απαρχαιωμένο τους οπλισμό, να προτάξουν τα στήθη απέναντι σε έναν στρατό υπέρτερο και σε έναν εκ των πραγμάτων καταδικασμένο αγώνα. Γι’ αυτό και σύμφωνα με τον ποιητή, περισσότερη τιμή τους πρέπει, γιατί γνώριζαν ότι ο Εφιάλτης είχε ήδη φανεί και «οι Μήδοι, επιτέλους θα διαβούνε».
Στο μαρτυρολόγιο της τιμής, θα διαβάσουμε το όνομα του έφεδρου λοχία, Κώστα Λαμπρία. Το δίσεκτο 74, βρίσκει τον Κώστα με τη σύζυγο και συγχωριανή του Αντρούλα Λοΐζου, να καμαρώνουν τον μονάκριβο τους γιο Κυριάκο να μεγαλώνει. Η ευτυχία της οικογένειας διακόπτεται απότομα, όταν ο Κώστας καλείται και ανταποκρίνεται στο εθνικό προσκλητήριο. Κατατάσσεται σε τάγμα πεζικού στην Αμμόχωστο και σε μάχη στην περιοχή Σακκάρια, ο ήρωας πλήττεται θανάσιμα από τούρκο ακροβολιστή όταν, με αυταπάρνηση, σπεύδει να βοηθήσει τραυματισμένο συμπολεμιστή του, τον οποίο μετέφερε για ένα χιλιόμετρο στους ώμους του για να τον σώσει.
Τη σύζυγο του Νίκη Νικολάου Μίχαλου καθώς και την μονάκριβη του κόρη, δώδεκα μόλις μηνών, Μαρία, αφήνει πίσω του κατατασσόμενος και ο Γεώργιος Χατζηγιάννης Πινιαής. Με την εκδήλωση της εισβολής, μαζί με τα υπόλοιπα παλικάρια του 398, αγωνίζονται με θάρρος απέναντι στον ιταμό εισβολέα, αρνούμενος να εγκαταλείψει το προκεχωρημένο φυλάκιο του, ενώ κάποιοι άλλοι υψηλόβαθμοι έσπευσαν να σώσουν το σαρκίο του. Μέχρι το 2009, ήταν στο μακρύ κατάλογο των αγνοουμένων, τα οστά του εντοπίζονται σε ομαδικό τάφο στο χωριό Τζιάος και επιστρέφει στην οικογένεια του για να κηδευτεί με τις αρμόζουσες τιμές της πατρίδας.
Ακόμη ένας ήρωας του χωριού μας, ο Κώστας Κωσταντινίδης, που υπηρετούσε στο 398 τάγμα πεζικού στο Τζιάος, μαζί με τον συμπολεμιστή και συγχωριανό του Γεώργιο Χατζηγιάννη, πέφτει στο πεδίο της τιμής. Γιος του Χρίστου του Αέρα και της Αγγελικής έζησε στο Νέο Χωρίο μαζί με τα αδέρφια του μέχρι το 1969. Το 1969 νυμφεύεται την Ανδρούλα Μοργιάννη, μετοικώντας στην ενορία της Αγίας Μαρίνας Κυθρέας. Λίγους μήνες αργότερα, έρχεται στον κόσμο η κόρη τους Δέσπω για να ακολουθήσει τρία χρόνια αργότερα το δεύτερο τους παιδί, ο Χρίστος. Παρά την προχωρημένη εγκυμοσύνη της συζύγου του, ο Κώστας παρουσιάζεται στο τάγμα του. Η τελευταία φορά που θεάθηκε ζωντανός ήταν η 13η Αυγούστου όταν η γυναίκα του και τα παιδιά του τον επισκέφθηκαν στο φυλάκιο όπου υπηρετούσε. Το τρίτο παιδί, ο Θέμης, έρχεται στον κόσμο τον Οκτώβρη του 1974, όμως δεν έμελλε να γνωρίσει ποτέ τον πατέρα του. Μετά από 35 χρόνια προσμονής και ελπίδας, η οικογένεια του ενημερώνεται ανήμερα του Αγίου Χαραλάμπους, στις 10 Φεβρουαρίου 2008, για τον εντοπισμό και ταυτοποίηση των οστών του. Ενημερώνεται και διαπιστώνει πως, οι οπές από δύο σφαίρες στο κρανίο, με φορά από πάνω προς τα κάτω, δεν αφήνουν περιθώρια για τη στυγνή δολοφονία του ήρωα.
Τον μακρύ κατάλογο των ηρώων του 398 συμπληρώνει ακόμη ένας Νιοχωρίτης ήρωας, ο Γιάννης Παπαγιάννης. Τρίτο παιδί του Χαμπή και της Αγγελικής μεγαλώνει στο Νέο Χωριό με τις αδελφές του Θεανώ, Μαρία και Ανδρούλα. Μετά την ολοκλήρωση της θητείας του, μεταβαίνει για σπουδές στο Λονδίνο. Στις 17 Ιουλίου ’74, επιστρέφει στην Κύπρο και στις 20 Ιουλίου με το πρώτο κάλεσμα για επιστράτευση, παρουσιάζεται στην μονάδα του. Υπηρέτησε στην περιοχή Μιας Μηλιάς-Κυθρέας- Τζιάους από τις 20 Ιουλίου μέχρι τις 14 Αυγούστου, οπόταν και συνελήφθη αιχμάλωτος έξω από το Τζιάος. Οι φωτογραφίες που διασώθηκαν και τον φέρουν μαζί με τους υπόλοιπους τέσσερις συναγωνιστές του, έκαναν τον γύρο του κόσμου. Τούρκος αξιωματικός σκύβει και ανάβει τσιγάρο στον Γιάννη Παπαγιάννη. Η φωτογραφία δίνει κάποιες ελπίδες στην οικογένειά του, η πραγματικότητα όμως είναι σκληρή και αδυσώπητη, αφού τα οστά του εντοπίζονται σε πηγάδι έξω από το Τζιάος μαζί με άλλα 18 άτομα. Με καθυστέρηση 35 χρόνων, το 2009, την ίδια ημερομηνία της εκτέλεσής του, η πατρίδα μας τον κατευοδώνει με τις τιμές που του αξίζουν.
Τιμούμε επίσης σήμερα, τον Στέλιο Ορφανίδης, με καταγωγή από την Κυθρέα. Ο Στέλιος νυμφεύεται, το ‘71, την Ξένια Δημητρίου, από το Νέο Χωρίο, και ένα χρόνο αργότερα θα αποκτήσουν την Παντελίτσα. Οικοδόμος σε εργοληπτική εταιρεία, στις 20 Ιουλίου παρουσιάζεται ως έφεδρος σε μονάδα του Πυροβολικού στον Καράολο. Στις 17 Αυγούστου θεάθηκε για τελευταία φορά στο Τρίκωμο. Η τραγικότητα ολοκληρώνεται όταν οι γονείς του και η αδελφή του Μηλίτσα δολοφονούνται εν ψυχρώ από τους Τούρκους εισβολείς με την κατάληψη της Κυθρέας στις 14 Αυγούστου. Τα οστά του ταυτοποιούνται και ο ήρωας ενταφιάζεται με τις δέουσες τιμές στις 4 Σεπτεμβρίου 2019.
Αγνοούμενος παραμένει για 45 χρόνια και ο 19χρονος τότε, Νιοχωρίτης Σάββας Αποστολίδης ο οποίος υπηρετούσε στο 70 Τάγμα Μηχανικού και στον πόλεμο λαμβάνει μέρος με το δεύτερο Λόχο, στις ναρκοθετήσεις στην περιοχή Τρικώμου. Επιστρέφοντας στη Λευκωσία, σταματά για λίγο να δει την οικογένεια του στην οποία αναφέρει : «Πρέπει να φύγω αμέσως γιατί αύριο θα πάμε σε μεγάλη αποστολή. Πρέπει να σταματήσουμε την προέλαση των Τούρκων στην Κερύνεια». Συμμετέχει στη ναρκοθέτηση της Λαπήθου προς αποκοπή της προέλασης του Αττίλα, όμως στις 6 Αυγούστου περικυκλώνεται με άλλους είκοσι εννιά συμπολεμιστές του, επιχειρώντας να σπάσουν τον κλοιό και να φτάσουν στη Βασίλεια. Δυστυχώς, δεν τα καταφέρνουν και πέφτουν στο πεδίο ης τιμής. Τα οστά του ταυτοποιούνται και η κηδεία του γίνεται στις 2 Νοεμβρίου 2019.
Αγνοούμενος παραμένει και ο Κωνσταντίνος Ευθυμίου από το Τσέρι. Επιπλοποιός στο επάγγελμα νυμφεύεται την Αθηνούλα Σάββα Σκουλιά και μετοικεί στο Νέο Χωρίο. Με την επιστράτευση έμελλε να εγκαταλείψει για πάντα και τον στερνό του γιο Σάββα, υπηρετώντας στο 305 Τάγμα Πεζικού. Θα συλληφθεί κατά τη δεύτερη φάση της εισβολής, στο σπίτι της Φρόσως Δήμου στη Βώνη, μαζί με άλλα 39 άτομα και έκτοτε αγνοείται.
Στο επονείδιστο κατάλογο των αγνοουμένων, διαβάζουμε επίσης, το όνομα του Γεώργιου Γιωργαλλή Θεοδώρου από τη Βώνη. Σύγαμπρος με τον Κωνσταντίνο Ευθυμίου, είχαν αποκτήσει με τη σύζυγο του Δώρα Σάββα Σκουλιά, την Παναγιώτα και τη Μαρία. Με το ξέσπασμα της εισβολής κατατάσσεται στο 398 Τ.Π. στο Τζιάος. Τα ίχνη του χάθηκαν με την εκδήλωση της δεύτερης φάσης του Αττίλα και έκτοτε η οικογένεια του ζει με την αγωνία του εντοπισμού του.
Τον τραγικό κατάλογο των θυμάτων της τουρκικής θηριωδίας συμπληρώνει ο δεκαεννιάχρονος Στέλιος Παναγή. Παιδί του Καλλή Παναγή και της Ανδρούλας Χατζηαντώνη, εκτοπισμένων στο Γέρι, ο Στέλιος υπηρετούσε τη θητεία του στο προκεχωρημένο φυλάκιο του 211 ανατολικά των Κεντρικών Φυλακών. Στις 3 Ιουνίου 1996, άοπλος και απονήρευτος, εισήλθε στη νεκρή ζώνη και εντελώς απρόκλητα πυροβολήθηκε, άνανδρα από τα εχθρικά φυλάκια. Μεταφέρθηκε μετά από ώρα από άνδρες της Ειρηνευτικής Δύναμης στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, όμως η καθυστέρηση υπήρξε μοιραία. Τον Σεπτέμβριο του 2009 το ΕΔΑΔ με απόφασή του καταδίκασε την Τουρκία για τη δολοφονία του Στέλιου υποστηρίζοντας ότι η Τουρκία παρέβη το άρθρο 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα που αναφέρεται στην προστασία της ζωής.
Αυτή υπήρξε, αγαπητοί συγχωριανοί, η συνεισφορά του χωριού μας στην προσπάθεια απόκρουσης της τουρκικής επιβολής. Και εξαιτίας των δικών τους αγώνων, των δικών τους θυσιών, κληροδότησαν στις τωρινές αλλά και μελλοντικές γενεές των οικογενειών τους, ονόματα ένδοξα και τιμημένα. Ως επιβάλλει το θρησκευτικό μας καθήκον, μνημονεύουμε επίσης σήμερα τους 66 δολοφονηθέντες συγχωριανούς μας, οι οποίοι διέπραξαν το «αμάρτημα» να μείνουν στη γη που τους γέννησε, γιατί εκεί που γεννήθηκαν εκεί ήθελαν να πεθάνουν. Οικογενειάρχες, ανήμποροι ηλικιωμένοι και ανυπερασπιστες κόρες και μάνες,θύματα της τουρκικής βαρβαρότητας κατά τη προέλαση του Αυγούστου. Από αυτούς έχουν εντοπισθεί και κηδευθεί κατά πως επιτάσσει η θρησκεία μας μόνο 37, ενώ υπολείπονται άλλοι 29, με τους συγγενείς τους ένας ένας να «φεύγει».
Κυρίες και κύριοι,
Η θυσία των ηρώων μας συνιστά μια πολύτιμη παρακαταθήκη, που εμπνέει το σήμερα και καθοδηγεί το μέλλον. Τα ιστορικά διδάγματα που οφείλουμε όλοι να αντλούμε από το χθες αποτελούν την πυξίδα μας για την πορεία του αύριο.
Δεν μπορούμε να συναινέσουμε στη συνθηκολόγηση με το άδικο. Η παρούσα κατάσταση πραγμάτων δεν μπορεί να αποτελεί τη λύση του Κυπριακού και ο στόχος της όποιας νέας προσπάθειας δεν μπορεί να είναι άλλος από την επίτευξη συνολικής λύσης του προβλήματος στη βάση της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας, όπως ορίζουν τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, και σύμφωνα με τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου και του ευρωπαϊκού κεκτημένου.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Νίκος Χριστοδουλίδης, από την πρώτη ημέρα ανάληψης των καθηκόντων του, έθεσε ως ύψιστη προτεραιότητα την πιο ενεργό εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην διαδικασία επίλυσης του κυπριακού προβλήματος.
Τα χρόνια περνούν και οι πληγές της Κύπρου μας παραμένουν νωπές και αιμάσσουσες. Το χρέος προς τους νεκρούς και τους αγνοούμενους ήρωές μας, αλλά και τις επερχόμενες γενιές, παραμένει βαρύ. Σήμερα, υποκλινόμαστε στο μεγαλείο της θυσίας όλων εκείνων των παλικαριών που αγωνίστηκαν και έπεσαν για την ελευθερία του τόπου τους. Αυτού του τόπου για την ελευθερία του οποίου δεν θα σταματήσουμε να αγωνιζόμαστε, έχοντας πάντα κατά νου τους στίχους του ποιητή Κώστα Μόντη :
Γρόνια, σκλαβκιές ατέλειωτες, τομ πάτσον τζιαι τογ κλώτσον τους.
Μα εμείς τζιαμαί, ελιές τζιαι τερατσιές πάνω στορ ρότσον τους.
Αιωνία ας είναι η μνήμη τους.
