Κυρία εκπρόσωπε του Επιτρόπου Προεδρίας,
Αγαπητέ πρόεδρε της Κοινότητας, μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου και
εκπρόσωποι των οργανωμένων συνόλων του Νέου Χωρίου Κυθρέας,
Γονείς, αδέλφια και συγγενείς των ηρώων μας, Εκλεκτοί προσκεκλημένοι,
Κυρίες και κύριοι,
Είναι πράγματι με ιδιαίτερη χαρά, αλλά και με αισθήματα βαθιάς συγκίνησης, που αποδέχθηκα την πρόσκληση να παρευρίσκομαι στη σημερινή εκδήλωση, η οποία πραγματοποιείται για την παρουσίαση του βιβλίου των κυρίων Χρίστου Λαμπρία και Απόστολου Κουρουπάκη με τον τίτλο «ΝΙΟΧΩΡΙΤΕΣ ΚΑΙ ΝΙΟΧΩΡΙΤΙΣΣΕΣ ΕΛΛΕΙΠΟΥΝ. Πεσόντες, δολοφονηθέντες και αγνοούμενοι του Νέου Χωρίου Κυθρέας (Ιούλιος-Αύγουστος 1974)».
Το Νέο Χωρίο Κυθρέας, το οποίο βρίσκεται στην πεδιάδα της Μεσαορίας, κάτω από τους πρόποδες του Πενταδακτύλου και σε κοντινή απόσταση από τη Λευκωσία, συμπύκνωνε προπολεμικά όλες εκείνες τις εκφάνσεις του χαρακτηριστικού κυπριακού τοπίου, με έντονα τα στοιχεία της ανθρώπινης παρουσίας και δραστηριότητας, που συνέχιζαν, ωστόσο, να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της φύσης με τις μοναδικές ομορφιές και μυρωδιές της. Αυτήν ακριβώς την ομορφιά αποτυπώνει ο Τάκης Νικολαΐδης στο ποίημά του με τον τίτλο Χωριό μου (1990):
Χωριό μου πόσο επόθησα και πάλι να βρεθώ
μέσα στην πλάνα σιωπή των όμορφων βραδιών σου
και κάτω από τον έναστρο κι απέραντο ουρανό σου
να κλείσω απαλά τα βλέφαρα και ν’ αποκοιμηθώ.
Κι’ εκεί του μοσκομύριστου αγέρα σου η πνοή
έτσι γλυκά στον ύπνο μου καθώς θα με φιλήσω
σαν το λουλούδι της αυγής πάλι να ξανανθίσει
μια μέσα μου νιογέννητη κι’ ολόδροση ζωή.
Το Νέο Χωρίο έχει τη δική του μακρά ιστορία, η οποία, σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές, εκτείνεται πίσω στον 16ο και 17ο αιώνα μ.Χ. Επίσης, κατά την τουρκική εισβολή, ήταν το πρώτο χωριό στο οποίο εισήλθαν οι εισβολείς μετά την κατάρρευση της γραμμής της Μιας Μηλιάς και κατέχει το θλιβερό πρωτείο της Κύπρου, με τον μακρύτερο ίσως κατάλογο θυμάτων, τηρουμένων των πληθυσμιακών αναλογιών. Ήρωες που με αυταπάρνηση έπεσαν στο πεδίο της μάχης, άλλοι που εκτελέστηκαν εν ψυχρώ και άλλοι των οποίων η τύχη έκτοτε αγνοείται. Το παρόν βιβλίο αποτελεί, όπως αναφέρεται στην εισαγωγή, «κιβωτό μνήμης», εν είδει παραμυθίας, για όλους τους Νιοχωρίτες και Νιοχωρίτισσες, τόσο για εκείνους και εκείνες που βίωσαν από πρώτο χέρι εκείνες τις τραγικές στιγμές, αλλά και για τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά τους, που αισθάνονται μεγάλη περηφάνια για τα κατορθώματα και το μεγαλείο ψυχής των προγόνων τους.
Τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο της προσπάθειας για διατήρηση και διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης, το Κοινοτικό Συμβούλιο Νέου Χωρίου Κυθρέας έχει αναπτύξει πλούσια εκδοτική δραστηριότητα με χαρακτηριστική την έκδοση το 2019 του βιβλίου «Το Ελληνορθόδοξο Χριστιανικό Κοιμητήριο του Νέου Χωρίου Κυθρέας. Ιστορία – Μητρώο». Σημαντική, επίσης, είναι και η κυκλοφορία του εξαμηνιαίου περιοδικού «Νιοχωρίτικη Φωνή», από τον Ιούνιο του 2018 έως σήμερα. Το περιοδικό αυτό καταγράφει τη μικροϊστορία του χωριού μέσα από συνεντεύξεις Νιοχωριτών που έζησαν το χωριό προπολεμικά, παρέχοντας πληροφορίες για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως είναι η εκπαίδευση, η εκκλησία, οι ασχολίες των κατοίκων κ.λπ. Η εν λόγω προσπάθεια έχει αγκαλιαστεί, με μεγάλη απήχηση ανάμεσα στους χωριανούς, ειδικότερα ανάμεσα στους αποδήμους.
Η έμπνευση για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού ανήκει στον κύριο Χρίστο Λαμπρία, φιλόπατρι και ευπαίδευτο Νιοχωρίτη και πρόεδρο του Κοινοτικού Συμβουλίου του χωριού, ο οποίος αντιλήφθηκε την εγκαρδιότητα με την οποία οι Νιοχωρίτες συμμετέχουν στις εκδηλώσεις που διοργανώνει το Κοινοτικό Συμβούλιο, ειδικότερα κατά την τέλεση του ετήσιου μνημοσύνου πεσόντων και αγνοουμένων της Κοινότητας στον Άγιο Χαράλαμπο στην Αγλαντζιά. Την ιδέα εγκολπώθηκε αμέσως και ο Δρ Απόστολος Κουρουπάκης, επιστημονικός συνεργάτης του Κοινοτικού Συμβουλίου, και έτσι η αρχική έμπνευση για μία τέτοια έκδοση γρήγορα μπήκε σε τροχιά υλοποίησης, με τη σύμφωνη γνώμη και του Κοινοτικού Συμβουλίου.
Το βιβλίο, συνολικής έκτασης περίπου 150 σελίδων, διαιρείται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος παρατίθεται εν συντομία η ιστορία του Νέου Χωρίου, όπως επίσης δίνεται αδρομερώς και η στρατιωτική κατάσταση στην περιοχή την περίοδο 1960-1974, με έμφαση στις συνθήκες που επικρατούσαν τις ημέρες του Αυγούστου του 1974, τότε που η τουρκική θηριωδία, ο βίαιος εκτοπισμός και οι δραματικές συνέπειες για τους ξεριζωμένους πρόσφυγες της Κύπρου σφράγισαν ανεξίτηλα τη μοίρα του τόπου μας και τις ψυχές των ανθρώπων του.
Το δεύτερο μέρος αποτελεί την κύρια ενότητα του βιβλίου. Εδώ καταγράφεται το βιογραφικό σημείωμα εβδομήντα τεσσάρων (74) Νιοχωριτών (αγνοουμένων, πεσόντων ή τραυματιών) και εκεί όπου είναι δυνατό παρέχονται οι σχετικές πληροφορίες όσον αφορά στις περιστάσεις υπό τις οποίες τα συγκεκριμένα πρόσωπα έχασαν τη ζωή τους ή εξαφανίστηκαν. Περιλαμβάνεται, επίσης, και ο Στέλιος Παναγής, ο οποίος το 1996, 22 χρόνια μετά την εισβολή του 1974, δολοφονήθηκε άνανδρα από στρατιώτες των τουρκικών φυλακίων, την ώρα που υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία στην Πράσινη Γραμμή. Στις ιστορίες που καταγράφονται στο βιβλίο προστίθενται και οι ιστορίες δύο Τουρκοκύπριων Νιοχωριτών, του Tahir Mehmet Bosnak και της Nazife Hasan Hudaverdi, οι οποίοι δολοφονήθηκαν στο σπίτι τους στο Νέο Χωρίο. Και, όπως σημειώνεται στον πρόλογο από τους συγγραφείς, η αναφορά αυτή πρέπει να θεωρηθεί ως «μία πρώτη κίνηση συμφιλίωσης του σήμερα με το χθες, προκειμένου να οικοδομηθεί ένα καλύτερο αύριο, για ένα ειρηνικό μέλλον για την Κύπρο ολόκληρη.»
Ανάμεσα στους εβδομήντα τέσσερεις (74) Νιοχωρίτες που μνημονεύονται στο βιβλίο, οι οκτώ (8) έχασαν τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης κατά τα τραγικά γεγονότα του Ιουλίου και Αυγούστου 1974. Από τους οκτώ (8) πεσόντες, οι δύο (2), ο Γεώργιος Γιωργαλλή του Θεόδωρου και ο Κωνσταντίνος Ευθυμίου, είναι δηλωμένοι αγνοούμενοι και δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί. Τα υπόλοιπα εξήντα έξι (66) πρόσωπα πρόκειται για αμάχους και εν ψυχρώ δολοφονηθέντες είτε στο Νέο Χωρίο είτε σε άλλα χωριά (στο Τραχώνι Κυθρέας, την Άσσια, το Ορνίθι, και στα τουρκοκυπριακά χωριά Μόρα και Σίντα). Τριάντα επτά (37) από αυτούς έχουν ήδη εντοπιστεί, ταυτοποιηθεί και ταφεί, ενώ τα υπόλοιπα είκοσι εννέα (29) πρόσωπα έκτοτε παραμένουν αγνοούμενοι. Πρόσθετα, στο βιβλίο παρατίθεται ονομαστικός κατάλογος όσων προσώπων συνελήφθησαν αιχμάλωτοι και παρέμειναν στο χωριό εγκλωβισμένοι ή μεταφέρθηκαν στην Τουρκία, καθώς επίσης γίνεται αναφορά σε όσους Νιοχωρίτες τραυματίστηκαν την περίοδο του πολέμου.
Η προσπάθεια συγκέντρωσης όλου του σχετικού υλικού από τους συγγραφείς επρόκειτο για μία επίπονη και χρονοβόρο διαδικασία, δεδομένης της χρονικής απόστασης που μεσολάβησε από το 1974, αλλά και λόγω της κατάστασης που επικράτησε στο χωριό εξαιτίας της κατάληψής του στις 14 Αυγούστου 1974 από τους Τούρκους. Ως εκ τούτου, σε ορισμένες περιπτώσεις οι πληροφορίες οι οποίες υπάρχουν είτε δεν είναι επαρκείς είτε είναι συγκεχυμένες. Ωστόσο, οι συγγραφείς, με ικανότητα που αξίζει να τονιστεί, αξιοποιούν κάθε διαθέσιμη πηγή με τρόπο παραγωγικό και εποικοδομητικό.
Βιογραφικά στοιχεία και άλλες σημαντικές πληροφορίες αντλήθηκαν από πολλούς Νιοχωρίτες, περιλαμβανομένων των συνεντεύξεων με συγγενείς των θυμάτων αλλά και με συμπολεμιστές τους, οι οποίοι με χαρακτηριστική προθυμία και ιδιαίτερη θέρμη αγκάλιασαν το εγχείρημα αυτό. Επίσης, η συγκέντρωση αρχειακών τεκμηρίων συμπληρώθηκε από πληροφορίες που εξασφαλίστηκαν μέσω του Αρχείου Ανακοινωθέντων του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών, κυρίως για τους εγκλωβισμένους, όπως επίσης και μέσω τεκμηρίων από τον ημερήσιο Τύπο της εποχής.
Ιδιαίτερα σημαντικός κρίνεται ο εμπλουτισμός του βιβλίου με πολύτιμο φωτογραφικό υλικό τόσο από τα οικογενειακό αρχείο των προσώπων που μνημονεύονται όσο και από το Φωτογραφικό Αρχείο του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών. Έμφαση δόθηκε στην αξιοποίηση φωτογραφιών από τη ζωή της κανονικότητας του χωριού προ τουρκικής εισβολής. Χαρακτηριστικά αναφέρεται το παράδειγμα όπου η φωτογραφία ενός προσώπου από κάποια κοινωνική εκδήλωση (π.χ. σε γάμο ή βάπτιση) πριν από την τουρκική θηριωδία αντιπαραβάλλεται στο βιβλίο με τη φωτογραφία μέσω της οποίας ανακοινώνεται στον Τύπο ότι το πρόσωπο αυτό από τις 14 Αυγούστου 1974 αγνοείται.
Επίσης, συγκίνηση προκαλεί η φωτογραφία που έχει επιλεγεί για το εξώφυλλο του βιβλίου. Πρόκειται για την απαθανάτιση μίας σκηνής από την ανταλλαγή αιχμαλώτων το 1974. Η φωτογραφία αυτή αποτυπώνει τον πόνο, τη θλίψη, την απορία, αλλά και τη χαρά για τον εντοπισμό ανθρώπων και την επανασύνδεση οικογενειών. Όλα αυτά τα στοιχεία και ο καμβάς συναισθημάτων που συγκροτούν την τραγωδία του 1974.
Το περιεχόμενο του βιβλίου, σε συνδυασμό με την τεκμηριωτική και επιστημονική δεινότητα των συγγραφέων, τον άρτια επεξεργασμένο λόγο τους και το πλούσιο αρχειακό υλικό που έχει αξιοποιηθεί, εξυπηρετεί κατά τρόπο άριστο τον σκοπό του βιβλίου αυτού, που δεν άλλος παρά η διάσωση και η διατήρηση της ιστορικής μνήμης ζωντανής. Μέσω της διεύρυνσης της προοπτικής της ιστορικής σκέψης. Μέσω της διάνοιξης νέων οριζόντων κατανόησης της τραγικής αυτής περιόδου.
Μνημονεύοντας και τιμώντας τους πεσόντες, τους εκτελεσθέντες και τους αγνοούμενους του Νέου Χωρίου Κυθρέας, συναισθανόμαστε και το δικό μας χρέος, ιστορικό και ηθικό, που είναι να συνεχίσουμε να διεκδικούμε τα δίκαια του λαού μας. Στον δρόμο που χάραξαν με τον ηρωικό αγώνα της αυτοθυσίας τους. Υποκλινόμενοι στο μεγαλείο της θυσίας όλων εκείνων που έπεσαν για την ελευθερία.
Το βιβλίο αυτό δεν πρόκειται καθόλου για ένα νεκρολόγιο, αλλά για απόδοση οφειλής και για απότιση φόρου τιμής και ευγνωμοσύνης προς τα θύματα του πολέμου μέσω μίας προσέγγισης πρωτοποριακής. Με αυξημένη ευαισθησία προς τις οικογένειες των θυμάτων που βίωσαν και ακόμη βιώνουν με άφατη θλίψη το μαρτύριο και το μεγάλο τραύμα μίας τέτοιας απώλειας. Με σεβασμό στον διαμοιρασμό του συλλογικού πόνου.
Προς το πιο πάνω συνηγορεί και ο ίδιος, ο ιδιαίτερα ευρηματικός τίτλος του βιβλίου, «ΝΙΟΧΩΡΙΤΕΣ ΚΑΙ ΝΙΟΧΩΡΙΤΙΣΣΕΣ ΕΛΛΕΙΠΟΥΝ…», που αναφέρεται στους εβδομήντα τέσσερεις Νιοχωρίτες οι οποίοι χάθηκαν για πάντα εκείνο το μαύρο καλοκαίρι του 1974, αλλά εξακολουθούν να είναι – διά της απουσίας τους – εκκωφαντικά παρόντες στη συλλογική μνήμη, και με τη λαμπρή αυτοθυσία τους μάς δείχνουν τον δρόμο με τον οποίο οφείλουμε να πορευτούμε για τη διεκδίκηση της απόδοσης δικαιοσύνης και τη διασφάλιση της εθνικής μας αξιοπρέπειας. Και όπως αναφέρουν οι ίδιοι οι συγγραφείς στο πρόλογό τους, «ας είναι η θυσία τους αιώνια υπόμνηση ότι το μαύρο παρελθόν δεν πρέπει επ’ ουδενί να επαναληφθεί.»
Κλείνοντας την παρουσίαση αυτή, συγχαίρω τους συγγραφείς του βιβλίου αυτού για την εξαιρετική πρωτοβουλία, επαινώ το αποτέλεσμα και προτρέπω προς μίμηση και από άλλους.
Εύχομαι καλή ανάγνωση σε όλες και όλους.
