Oμιλία της κας Δώρας Αντρέου στην εκδήλωση του Ομίλου Γυναικών Νέου Χωρίου Κυθρέας κατά την οποία τιμήθηκαν οι αποβιώσαντες Νιοχωρίτες δάσκαλοι
29/01/2011

Με την ευκαιρία της Γιορτής των Τριών Ιεραρχών και των Ελληνικών Γραμμάτων και μέσα στα πλαίσια της απόδοσης τιμής σε εξέχουσες προσωπικότητες του κατεχόμενου χωριού μας ο ΄Ομιλος Γυναικών Νέου Χωρίου Κυθρέας εργάστηκε με ιδιαίτερο ενθουσιασμό για την πραγματοποίηση της εκδήλωσης αυτής και αισθανόμαστε μεγάλη χαρά που βρισκόμαστε απόψε μαζί όλοι εμείς οι Νιοχωρίτες.

Θα μου επιτρέψετε λοιπόν, πριν επικεντρωθούμε στους τιμώμενους αποθανόντες δασκάλους του χωριού μας, να κάνουμε μια σύντομη ιστορική αναφορά στα πρώτα δημοτικά σχολεία που λειτούργησαν στο νησί μας και ειδικά στο χωριό μας.

Τα πρώτα σχολεία στην Κύπρο άρχισαν να ιδρύονται από την Εκκλησία κατά τον 18ο αιώνα. Τα σχολεία αυτά λειτούργησαν χωρίς ειδικά καταρτισμένους δασκάλους μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. Τότε έφτασαν στην Κύπρο οι πρώτοι προσοντούχοι δάσκαλοι. Κατάγονταν άλλοι από την Ελλάδα και άλλοι από την Κύπρο και είχαν σπουδάσει στην Ελλάδα. Τους διόριζαν οι σχολικές επιτροπές και ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθούν τα Αναλυτικά Προγράμματα των σχολείων στις οποίες σπούδασαν. Η εκπαιδευτική πολιτική στο νησί διαμορφωνόταν από τη Γενική Συνέλευση που την αποτελούσαν ο Αρχιεπίσκοπος, οι Μητροπολίτες, οι Δημογέροντες και ένας αριθμός αντιπροσώπων του λαού. Η ίδρυση Ελληνικών Σχολείων στα μαύρα εκείνα χρόνια της Τουρκοκρατίας θεωρήθηκε από την εκκλησία καθήκον προς την πατρίδα. Και πραγματικά η εκκλησία της Κύπρου πολύ πριν την κατάληψη του νησιού μας από τους ΄Αγγλους αντελήφθη την τεράστια σημασία που είχε η εκπαίδευση για τη διατήρηση της γλώσσας και της εθνικής συνείδησης του λαού.

Με την έναρξη της Αγγλοκρατίας παρατηρείται μεγάλη αύξηση στον αριθμό των σχολείων. ΄Ετσι ενώ το 1878 ήταν μόνο 83, το 1901 έφτασαν τα 417. Οι λόγοι που συνέβαλαν στη μεγάλη αύξηση του αριθμού των δημοτικών σχολείων ήταν τόσο η βελτίωση των συνθηκών της ζωής, όσο και ο ρόλος που άρχισε να διαδραματίζει το σχολείο σαν μέσο κοινωνικής ανόδου.

Οι πρώτες ενέργειες της Αποικιοκρατικής Κυβέρνησης αποσκοπούσαν στη σταδιακή υποταγή της παιδείας του νησιού. Μπορεί στην αρχή να απέτυχαν, αλλά οι ενέργειες αυτές «επαναλήφθησαν και ετελεσφόρησαν εις ευθετώτερους δια την Αγγλική πολιτική χρόνους», σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Σπυριδάκη.

Το 1892 ψηφίστηκε ο περί προσόντων των δασκάλων νόμος. Αυτός καθόριζε ότι έπρεπε οι νέοι δάσκαλοι να είναι απόφοιτοι Γυμνασίων, να γνωρίζουν τη νέα Διδακτική Μέθοδο και να είναι μέλη της Ορθόδοξης Ελληνικής Εκκλησίας. Την αμέσως επόμενη χρονιά ιδρύεται το Παγκύπριο Γυμνάσιο, στο οποίο λίγο αργότερα προστίθεται Παιδαγωγικό Τμήμα για τη μόρφωση των δασκάλων. Παράλληλα ιδρύεται και το Διδασκαλείο Θηλέων Φανερωμένης. Με την ίδρυση των Ελληνικών Διδασκαλείων στη Λευκωσία επετεύχθη η διάδοση της Δημοτικής Παιδείας. Ιδρύθηκαν πολλά νέα σχολεία. Το 1903 φοιτούσαν σ΄ αυτά 19458.

Ανάμεσα σ΄ αυτά τα νέα σχολεία ήταν και τα πρώτα σχολεία που λειτούργησαν στις αρχές του 20ου αιώνα στο χωριό μας. Αρχικά λειτούργησε αρρεναγωγείο και αργότερα παρθεναγωγείο. Το αρρεναγωγείο στεγάστηκε σε μια πλινθαρόκτιστη καμαρούλα 4x5m δίπλα στο σπίτι της κας Βαθθούς του Νικόλα (Γιαζού) ενώ στο ανώγι της καμαρούλας διέμενε ο δάσκαλος. Το παρθεναγωγείο λειτούργησε στην πλινθαρόκτιστη επίσης καμαρούλα που κτίστηκε γι΄ αυτό το σκοπό στα βορειοανατολικά της αυλής της εκκλησίας του Αγίου Χαραλάμπους.

Στα πρώτα 5 χρόνια πήγαιναν σχολείο μερικά από τα παιδιά του χωριού, από τις πιο ευκατάστατες οικογένειες, αφού οι φτωχοί έπρεπε να χρησιμοποιούν τα παιδιά τους στις δουλειές τους στα χωράφια, στη βόσκηση των κοπαδιών, αλλά και στις δουλειές του σπιτιού. Εκείνα τα χρόνια πολλές γυναίκες δούλευαν με τους άντρες τους στα χωράφια και στη βοσκή των ζώων και στο σπίτι αναλάμβαναν οι μεγάλες κόρες το μεγάλωμα των μικρών αδελφιών τους. Πολλά πάλι κορίτσια ασχολούνταν με την υφαντική από πολύ μικρή ηλικία και για την ετοιμασία των προικιών τους και γιατί πουλώντας τα υφαντά βοηθούσαν στον οικογενειακό προϋπολογισμό. Με το πέρασμα των χρόνων όμως όλο και περισσότερα παιδιά φοιτούσαν στο σχολείο αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο, χωρίς βέβαια όλα να το τελειώνουν δηλαδή να αποφοιτούν.

Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ΄30 κτίστηκε το παλιό σχολείο του χωριού μας στα βόρεια του σπιτιού της κας Βαθθούς του Νικόλα. Αυτό στέγασε και το αρρεναγωγείο και το παρθεναγωγείο μαζί. Το μικρό πλινθαρόκτιστο δίπατο συνέχισε για πολλά χρόνια να λειτουργεί σαν κατοικία του δασκάλου. Είκοσι χρόνια αργότερα στα 1952 λειτούργησε το νέο σχολείο του Νέου Χωρίου Κυθρέας. Κτίστηκε σ΄ ένα πολύ όμορφο μέρος, στα ανατολικά του χωριού, στο δρόμο προς τη Βώνη, σε μια περιοχή όπου οργίαζε το πράσινο. Περιβόλια με λεμονόδεντρα και συκιές, ελαιώνες και χωράφια με κηπευτικά που ποτίζονταν απ΄ τα πλούσια νερά του Κεφαλόβρυσου της Κυθρέας, έκαναν το τοπίο να φαντάζει παραδεισένιο. Σε πολύ κοντινή απόσταση, ανάμεσα σε τεράστιους καλαμιώνες ήταν η χαραή, το μέρος δηλαδή όπου χωρίζονταν τα νερά του Κεφαλόβρυσου για να πάνε στα γύρω χωριά. Οι νεροσυρμές παντού δημιουργούσαν πολύχρωμα χαλιά στις όχθες και τις ποταμοσιές της γύρω περιοχής, έτσι που δεν έβλεπες χώμα, παρά μόνο χορτάρι και λουλουδικά, χίλια μύρια χρώματα και μυρωδιές που ανάσαινες και δόξαζες το Θεό.

Σ΄ αυτό το μαγευτικό τοπίο κτίστηκε το σχολείο του χωριού μας. ΄Ομορφο, πετρόκτιστο με την κεντρική είσοδο στη μέση του μακρόστενου κτιρίου που αντίκριζε από την εσωτερική αυλή ίσια, κατάματα τον Πενταδάκτυλο. Περνούσες τον μπροστινό κήπο, τον ανθόκηπο – υπήρξαν χρονιές που ήταν υπέροχος με τα εποχιακά λουλούδια που αναλαμβάναμε τα παιδιά της Στ΄ να ποτίζουμε στις διακοπές της Λαμπρής μαζί με το τάισμα του μεταξοσκώληκα που μεγαλώναμε στις τάξεις. Ανέβαινες τα πλατύσκαλα της κεντρικής εισόδου και έμπαινες στον κεντρικό ηλιακό που σε οδηγούσε δεξιά και αριστερά στις εσωτερικές βεράντες όπου ήταν αραδιασμένες, η μια δίπλα στην άλλη οι τάξεις. Ευρύχωρες ενάερες, φωτεινές, με σειρές τα παράθυρα, με το ξύλινο πάτωμα τους, τον μπροστινό τοίχο όπου καλυπτόταν από τον πίνακα και τις σειρές τα θρανία, όπου τα παιδιά εργάζονταν. Οι χαρούμενες φωνές τους έσμιγαν το διάλειμμα με τα γλυκά κελαδήματα των πουλιών που φώλιαζαν στα φυλλώματα των δέντρων. Η μαγευτική φύση μέρευε τις ψυχές των παιδιών και τα έκανε αγγέλους του Παραδείσου. Φροντισμένα, πεντακάθαρα, υπάκουα, καλοπροαίρετα, πανέξυπνα, σπιρτάτα, αξιαγάπητα έπαιρναν το δρόμο για το σχολείο κάθε πρωί και απόγευμα με το γλυκό κτύπημα της καμπάνας του Αγίου Χαραλάμπους.

Αργότερα, λίγα χρόνια πριν το 1974, μια ακόμα τάξη προστέθηκε στα ανατολικά του σχολικού κτιρίου. Σ΄ αυτή την τάξη είχα και εγώ τη τιμή να εργαστώ με τα παιδάκια της Α΄ τάξης τα 5 τελευταία χρόνια πριν την Τουρκική εισβολή.
Και ο νους πάει πίσω …….

Τότε που τα σιδερένια πουλιά μαύρισαν τους ουρανούς μας καίγοντας τα παλληκάρια μας, τα κυπαρισσόπευκα του Πενταδάκτυλου …….

Τότε που το πόδι τους επάτησαν οι βάρβαροι και τ΄ ασήκωτα βαρύ πέλμα του κατακτητή σκόρπισε τους ανθρώπους, μ΄ ένα μαντήλι στο κεφάλι μην τους κάψει ο ήλιος, με γυμνά τα στήθια στη μανία του Τούρκου ……..

Τότε που χάθηκε το μύρο των γιασεμιών, το γέλιο των παιδιών……

Τότε που περίσσεψε ο πόνος και το κλάμα απ΄ τους αδικοχαμένους και τους αγνοούμενους μας …….

Και δεν σκύψαμε το κεφάλι …………..
Και σφίξαμε τα χείλη ………..
Και κάναμε τον πόνο μας τραγούδι …………
Και φυτέψαμε ξανά βασιλικούς στις γλάστρες ……

Και κλείσαμε βαθιά στην ψυχή μας ζωντανή τη μνήμη του χωριού μας, όλοι εμείς που ζήσαμε στ΄ άγια χώματα του, όλοι εμείς που η δύναμη του ισχυρού μας έδιωξε μακριά του, μας ξερίζωσε απ΄ τα πατρικά μας χώματα όπου είναι θαμμένα τα κόκκαλα των προγόνων μας.

Κι είπαμε πρέπει να ζήσουμε και να το θυμόμαστε και να το μνημονεύουμε γιατί οι πατρίδες πεθαίνουν μόνον όταν οι άνθρωποι παύουν να τις αγαπούν και να τις θυμούνται. ΄Εχουμε χρέος να θυμόμαστε και να μνημονεύουμε τ΄ αγαπημένο μας χωριό, όχι μόνο γι΄ αυτούς που θυσίασαν τη ζωή τους, όχι μόνο γι΄ αυτούς που πέθαναν στην προσφυγιά, αλλά και γι΄ αυτούς που ζουν και γι΄ αυτούς που θα γεννηθούν ……….

Κι η αποψινή μας εκδήλωση αυτό το σκοπό έχει, να μας δροσίσει στην πηγή της θύμησης. Να θυμηθούμε το χωριό μας και τους ανθρώπους του, αυτούς που έδιναν ζωή στον τόπο, εικόνες μακρινές μα τόσο ζωντανές, φυσιογνωμίες χαρακτηριστικές του τρόπου σκέψης και φιλοσοφίας της ζωής. Αλλά συνάμα να δώσουμε την ευκαιρία και στους νέους, αυτούς που δεν έχουν εμπειρίες και βιώματα, αφού γεννήθηκαν στην προσφυγιά να γνωρίσουν το χωριό μας και τους προγόνους τους.

Κι απόψε θα επικεντρωθούμε σε μερικούς από αυτούς, που αποτελούν σημεία αναφοράς για μας και το χωριό μας. Οι άνθρωποι που θα μνημονεύσουμε υπήρξαν σεβαστοί δάσκαλοι, ακούραστοι εργάτες του πνεύματος. Τιμώντας τη μνήμη τους θα πρέπει να ομολογήσουμε ότι έζησαν σε πολύ δύσκολους καιρούς. Η φτώχεια και η ανέχεια, η έλλειψη μέσων συγκοινωνίας, η πολιτικής της Αγγλικής Κυβέρνησης που όπως είδαμε είχε σκοπό τον αφελληνισμό του νησιού μας, οι διώξεις από τους Αποικιοκράτες, η μετανάστευση κ.άλ. έκαναν το έργο τους ακόμα πιο δύσκολο. ΄Ηταν όμως οι άνθρωποι αυτοί τόσο αφοσιωμένοι στην αποστολή τους, που οι αντιξοότητες τους χαλίβδωναν τη θέληση για προσφορά. Ταξίδευαν μ΄ όποιο μέσο έβρισκαν, χειμώνα-καλοκαίρι, με ποδήλατο ή ζώο – που να βρεθεί αυτοκίνητο στις δεκαετίες του 20, του 30, του 40. Συχνά κάλυπταν μεγάλες αποστάσεις με τα πόδια για να πάνε στο χωριό που δούλευαν. Το έργο τους δεν ήταν μόνο εκπαιδευτικό, με τα παιδιά στο σχολείο. Βρίσκονταν στην διάθεση των χωρικών, είτε για να διαβάσουν το γράμμα του ξενιτεμένου ή την εφημερίδα στο καφενείο, είτε να δώσουν τις συμβουλές τους για τα διάφορα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι κοινότητες τους.

΄Εβγαζαν λόγους πατριωτικούς στις εθνικές γιορτές για αναπτέρωση του φρονήματος των κατοίκων, έψαλλαν στην εκκλησία τις Κυριακές, οργάνωναν δεντροφυτεύσεις, ήταν παρόντες σ΄ όλες τις εκφάνσεις της ζωής στην κοινότητα που υπηρετούσαν.

΄Ολοι εσείς, οι απόγονοι των τιμωμένων απόψε συγχωριανών μας αποβιωσάντων δασκάλων, αλλά και όλοι εμείς οι Νιοχωρίτες πρέπει να νιώθουμε περήφανοι γι΄ αυτούς, όχι μόνο γιατί ήταν ανάμεσα σ΄ εκείνους που έθεσαν τις βάσεις της Ελληνικής Εκπαίδευσης στην Κύπρο μας, αλλά και γιατί λειτούργησαν οι σεβαστοί αυτοί δασκάλοι και σαν πυρήνες της εθνικής αφύπνισης, της κοινωνικής εξέλιξης και της διαμόρφωσης των ηθών και των αξιών της ζωής μας. Η εντιμότητα, η αξιοπρέπεια, η αγάπη προς την οικογένεια, ο σεβασμός προς τα θεία, η εργατικότητα ήταν αξίες που εμπέδωσαν στους συγχωριανούς μας, αλλά και στους ανθρώπους των διαφόρων κοινοτήτων όπου εργάστηκαν προπάντων με το παράδειγμα τους.

Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τους σκεπάζει.